Δημήτρης Γαρμπής - Χειρουργός Θώρακος

Αναπληρωτής Διευθυντής του Θεραπευτηρίου «Metropolitan Hospital»

H ανάλυση της Ιπποκρατικής Ιατρικής, δέχεται το ανθρώπινο δίπολο σώμα και ψυχή, ως ξεχωριστές και συγχρόνως ως συγκερασμένες οντότητες, μέσα σε ένα θεϊκά κατασκευασμένο και αρμονικά ζων κοσμικό σύμπαν.

Οι βασικοί κανόνες της άσκησης της ιατρικής δεν έχουν αλλάξει από τότε.

Τα Ιπποκρατικά συγγράμματα είναι αυτά που θεμελίωσαν τις εξελίξεις επάνω στη μελέτη του μυστηριακής αυτής ύπαρξης που λέγεται άνθρωπος.

Οι εξελίξεις της τεχνολογίας ουσιαστικά βοήθησαν στην κατανόηση των φαινομένων που συμβαίνουν μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό και συγχρόνως βελτίωσαν και επιμήκυναν τη ζωή των ανθρώπων, χωρίς όμως να κατορθώσουν να ξεπεράσουν τη ζωτική κωδικοποίηση που λέγεται σωματικός θάνατος, αν και τα στοιχεία αποδόμησης παραμένουν αναλλοίωτα στο σύμπαν.

Και εδώ είναι το κατά τον Ιπποκράτη «κρίσιμο σημείο» : ότι παρόλη αυτή την εξέλιξη οι Ιπποκρατικές κοσμικές αρχές παρέμειναν αναλλοίωτες και στενά δεμένες με το αντικείμενό τους την ανθρώπινη ύπαρξη.

Η φήμη του Ιπποκράτη έδωσε μια μυθική διάσταση, η οποία σύντομα επισκίασε την ιστορική πραγματικότητα. Γνωρίζουμε λίγα πράγματα για τη ζωή του. Γεννήθηκε στο νησί της Κω περίπου το 460 π.χ., κληρονόμος μιας ιατρικής παράδοσης , αφού ανήκε στο γένος των Ασκληπιάδων. Οι Ασκληπιάδες, που υποστήριζαν ότι καταγόταν από το θεό της Ιατρικής, τον Ασκληπιό, κληρονομούσαν από πατέρα σε γιό την ιατρική τέχνη.

Ένας κλάδος του γένους εγκαταστάθηκε στο δωρικό νησί της Κω.

O Ιπποκράτης διδάχθηκε την ιατρική από τον πατέρα του Ηρακλείδη και από τον παππού του, ο οποίος ονομαζόταν επίσης Ιπποκράτης.

Είχε δύο γιούς, τον Θεσσαλό και τον Δράκοντα, οι οποίοι ήταν και οι ίδιοι γιατροί. Εκτός από αυτούς, γνωρίζουμε και τον γαμβρό του, τον Πόλυβο, στον οποίο ο Αριστοτέλης αποδίδει κάποιο χωρίο ενός από τα σπουδαιότερα κείμενα της Ιπποκρατικής Συλλογής: της πραγματείας «Περί φύσις ανθρώπου».

Πιστεύουμε ότι ο Ιπποκράτης ήταν μικρόσωμος σύμφωνα με τη μαρτυρία της ρήσης του Αριστοτέλη: «Ο Ιπποκράτης είναι μεγάλος όχι ως άνθρωπος αλλά ως ιατρός».

Από την πλευρά του, ο Πλάτων μας πληροφορεί ότι δίδασκε αμειβόμενος την ιατρική, επίσης μπορούμε να προσθέσουμε από τις λίγες πληροφορίες ότι ο Ιπποκράτης, σύμφωνα με τη συνήθεια των Ασκληπιάδων ταξίδευε συχνά, αφού φαίνεται ότι είχε επισκεφθεί τη Θεσσαλία. Μπορούμε να φανταστούμε ότι ασκούσε την τέχνη του όπως οι περιοδεύοντες ιατροί, που πήγαιναν από πόλη σε πόλη, ενώ διέμενε τουλάχιστον ένα χρόνο στη καθεμία, φροντίζοντας να παρατηρεί τις επιδράσεις των κλιματολογικών συνθηκών στην υγεία των κατοίκων.

Ο Ιπποκράτης πέθανε στη Θεσσαλία, στη Λάρισα, σε ηλικία τουλάχιστον ογδόντα πέντε, ίσως και εκατόν εννέα ετών, σύμφωνα με διάφορες πηγές.

Η σπανιότητα των μαρτυριών σχετικά με το πρόσωπο του Ιπποκράτη, μας οδηγεί ευθέως στο κέντρο του Ιπποκρατικού ζητήματος.

Προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, των οποίων κατέχουμε το σύνολο σχεδόν των συγγραμμάτων, αναφέρουν πολύ σπάνια και μόνο περιστασιακά το όνομα του ιατρού από την Κω, ενώ υπάρχουν δύο αναφορές στον Πλάτωνα και μια μοναδική στον Αριστοτέλη.

Η φήμη του Ιπποκράτη δεν είναι η φήμη ενός ανθρώπου, αλλά ενός έργου που φέρνει το όνομά του. Ίσως ο ιατρός από την Κω να μην είναι ο συγγραφέας των περισσοτέρων πραγματειών που έφθασαν ως εμάς με τον τίτλο «Ιπποκρατική Συλλογή».

Μένει να κατανοήσουμε γιατί συνέβη αυτό στον άνθρωπο, στον οποίο έλαχε η δόξα να αντιπροσωπεύσει την ιατρική, έτσι ώστε να χάσει την ίδια του την προσωπικότητα.

Μήπως ο Ιπποκράτης έκανε μια σημαντική ανακάλυψη, η οποία αποτέλεσε επανάσταση στη θεραπευτική τέχνη που στη συνέχεια έγινε αποδεκτή απ’ όλους τους ιατρούς; Πράγματι, στον Φαίδρο του Πλάτωνα βρίσκουμε τον εξής διάλογο ανάμεσα στο Σωκράτη και στον Φαίδρο. «Πιστεύεις ότι είναι δυνατό να κατανοήσει κανείς τη φύση της ψυχής σε ικανοποιητικό βαθμό χωρίς να μπορέσει να κατανοήσει τη φύση του σύμπαντος;» «Αν πρέπει να πιστέψουμε τον Ασκληπιάδη Ιπποκράτη, δεν είναι επίσης, δυνατό να κατανοήσει κανείς ούτε και τη φύση του σώματος χωρίς να μπορέσει να κατανοήσει και τη φύση του σύμπαντος.» Το πολυσυζητημένο «όλον» είναι αυτό που προσδιορίζει το σύνολο του σώματος ή το κοσμικό σύνολο.

Ο Ιπποκράτης εξετάζει τα μέρη του σώματος σε συνάρτηση με το όλο που το συνθέτουν. Έτσι, δεν είναι κατανοητή, ούτε ακόμη και η θεραπεία ενός μέλους του σώματος ανεξάρτητα από το σύνολο, του οποίου αποτελεί μέρος.

Επομένως κανένα μέρος του σώματος δεν θα μπορούσε να θεραπευτεί ξεχωριστά Οι προϋποθέσεις της Ιπποκρατικής Ιατρικής και οι ηθικές της επιπτώσεις παρέχουν στον Ιπποκρατισμό τη διάσταση μιας φιλοσοφίας: ο ιπποκρατικός ιατρός στηρίζει τις ενέργειες του στη νοητική σύλληψη του πραγματικού.

Η έκδοση της Ιπποκρατικής Συλλογής από τον Emile Littre περιλαμβάνει 96 συγγράμματα και φαίνεται να είναι συγκροτημένη από την Ελληνιστική εποχή και είναι το έργο πολλών συγγραφέων και χρονολογικά συνεχές. Οι πραγματείες γράφτηκαν ως επί το πλείστον στο δεύτερο μισό του 5ου αιώνα και στην αρχή του 4ου π. Χ., ενώ φαίνεται να διαμορφώθηκε οριστικά περί τον 10ο αι. (χειρόγραφο Σούδας , χειρόγραφο Marcianus gr 259, Βενετία).

Οι τελικές συνθέσεις δε , των κειμένων μαρτυρούν ότι μεταφέρουν παλαιότερες γνώσεις. Θα σταθούμε σε μερικά βασικά και χαρακτηριστικά σημεία από αυτό το Ιπποκρατικό Έργο, που καθόρισαν την γνώση περί την ιατρική.

Στο πρώτο βιβλίο των Επιδημιών γίνεται αναφορά στην απαρίθμηση των περιστάσεων που πρέπει ο ιατρός να λάβει υπόψη του, για να κάνει τη διάγνωση και τη θεραπεία: «Στις νόσους μαθαίνουμε να εξάγουμε τα σημεία διάγνωσης από την εξέταση των εξής παραγόντων: της ανθρώπινης φύσης γενικά και της κράσης του καθενός ειδικότερα της ασθένειας του ασθενούς, των ιατρικών συνταγών, του ιατρού που συνέστησε την αγωγή, γιατί και αυτό μπορεί να υποδηλώνει τις ανησυχίες ή τις προσδοκίες του ιατρού, της γενικής κατάστασης της ατμόσφαιρας και των ιδιαίτερων συνθηκών του ουρανού και της κάθε περιοχής των συνηθειών, της δίαιτας, του τρόπου ζωής, της ηλικίας των λόγων και των παραλλαγών που παρουσιάζουν της σιωπής, των σκέψεων που απασχολούν τον άρρωστο, του ύπνου, της αϋπνίας, των ονείρων, παρατηρώντας το χαρακτήρα που παρουσιάζουν και τη στιγμή κατά την οποία συμβαίνουν, των κινήσεων των χεριών, των κνησμών, των δακρύων, της φύσης των παροξυσμών, των κενώσεων, των ούρων, των φλεμάτων, των εμετών, των εναλλαγών που γίνονται ανάμεσα στις ασθένειες και των αποστημάτων που φέρνουν τον θάνατο ασθενούς ή μία λύση ευνοϊκή των εφιδρώσεων, των κρυολογημάτων, του ρίγους, του βήχα, των φταρνισμάτων, του λόξιγκα, της αναπνοής, των ρεψιμάτων, του τρόπου αποβολής των αερίων-αν είναι σιωπηλός ή θορυβώδης, των αιμορραγιών και των αιμορροΐδων».

Το έργο «Οι επιδημίες» αποδόθηκαν στον ίδιο τον Ιπποκράτη. Πρόκειται για ένα σύνολο σημειώσεων οι οποίες περιγράφουν ιδιαίτερες περιπτώσεις και καταστάσεις, δηλαδή τις συνθήκες ενός τόπου, που προσδιορίζουν τη μελέτη της εμφάνισης και της εξέλιξης των νόσων σε μια πόλη καθώς και την εξέλιξη του κλίματός της καθ όλη τη διάρκεια του έτους.

Ο ιατρός παρατηρεί επιμελώς τις δύο κατηγορίες φαινομένων, προσπαθώντας να ανακαλύψει τις αμοιβαίες σχέσεις.

Για παράδειγμα, όταν περιγράφει μία κατάσταση στη Θάσο επισημαίνει: «Επειδή ολόκληρη η χρονιά κύλησε γενικά με υγρασία, κρύο και βοριάδες, η υγεία των κατοίκων, είναι αλήθεια, δεν κλονίστηκε καθόλου κατά τη διάρκεια του χειμώνα από τις αρχές της άνοιξης όμως οι ασθένειες εκδηλώνονταν στους περισσότερους. Αρχικά είδαμε να παρουσιάζονται Οφθαλμίες….»

Ο ιατρός προσπαθεί να ανακαλύψει τις κανονικότητες, κυρίως όσον αφορά τις μέρες όπου εμφανίζονται οι παροξυσμοί, οι κρίσεις, οι υποτροπές και ο θάνατος.

Μερικές φορές ο συγγραφέας διατυπώνει κανόνες πιο γενικούς, όπως όταν απαριθμεί στο παραπάνω κείμενο κλινικά συμπτώματα ή όταν ορίζει την τέχνη του: «Σχετικά με τις νόσους ο ιατρός πρέπει να αποβλέπει σε δύο πράγματα: να είναι χρήσιμος ή τουλάχιστο να μη βλάπτει.

Η ιατρική τέχνη βασίζεται σε τρεις παράγοντες: την νόσο, τον νοσούντα και τον ιατρό.

Ο ιατρός υπηρετεί την τέχνη. Πρέπει ο ιατρός να βοηθήσει τον νοσούντα στην καταπολέμηση του νοσήματος». Έτσι και όταν ο ιατρός ορίζει τη μέθοδο της διάγνωσης; «Εξακριβώστε τις ομοιότητες των συμπτωμάτων μεταξύ τους, έπειτα παρατηρείστε πάλι τις ανομοιότητες μέσα σε αυτές τις ανομοιότητες, ωσότου από τις ανομοιότητες προκύψει μία και μοναδική ομοιότητα».

Η φύση είναι ο ιατρός των νόσων. «Η φύση βρίσκει η ίδια τρόπους θεραπείας, χωρίς να σκέφτεται, τέτοια είναι το ανοιγοκλείσιμο των ματιών, οι κινήσεις που εκτελεί η γλώσσα και οι άλλες λειτουργίες αυτού του είδους».

Τότε έρχεται η θεραπευτική που απευθύνεται μερικές φορές κατά προτίμηση στην ψυχή του πάσχοντος, όπως όταν σημειώνεται η αναγκαιότητα των περιποιήσεων: «Οι άρρωστοι χρειάζονται περιποίηση, όπως για παράδειγμα καθαριότητα στα ποτά τους, στα φαγητά τους και σε ότι παρουσιάζεται στα μάτια τους, απαλότητα σε ότι έρχεται σε επαφή με το σώμα τους, άλλες παραχωρήσεις: να επιτρέπονται όλα όσα δεν έχουν βλαβερό αποτέλεσμα ή όσα έχουν επακόλουθο που μπορεί εύκολα να επανορθωθεί, για παράδειγμα το κρύο νερό όπου αυτό χρειάζεται, οι επισκέψεις, οι ομιλίες, η στάση, η αμφίεση για τον άρρωστο, τα μαλλιά, τα νύχια, τα αρώματα»

Καμιά φορά η ιπποκρατική καταφεύγει και στην απάτη: «Αν πονάει το αυτί, τυλίγετε γύρω από το δάκτυλο μαλλί, στάζετε μια ζεστή λιπαρή ουσία, έπειτα, έχοντας τοποθετήσει το μαλλί στην παλάμη του χεριού, βάζετε το χέρι κάτω από το αυτί, με τρόπο που να νομίζει ο νοσούντας ότι του βγαίνει κάτι, κατόπιν πετάξτε το στη φωτιά».

Μέσα στο «Προγνωστικόν» βρίσκουμε την περίφημη περιγραφή του ιπποκρατικού προσωπείου, το οποίο είναι προμήνυμα του επερχόμενου θανάτου, εκτός κι αν είναι η συνηθισμένη όψη του αρρώστου: «Ο ιατρός θα εξετάσει πρώτα-πρώτα το πρόσωπο του νοσούντα και θα δει αν η φυσιογνωμία είναι όμοια με αυτή των γέρων ανθρώπων, αλλά προπαντός αν είναι ίδια με τη δική του.

Η όψη αυτή θα ήταν το πιο ευνοϊκό σημείο, αν είναι διαφορετική, ο κίνδυνος θα είναι μεγάλος. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου φθάνουν στον τελευταίο βαθμό αλλοίωσης, όταν η μύτη είναι σουβλερή, τα μάτια βαθουλωμένα, οι κρόταφοι συμπιεσμένοι, τα αυτιά κρύα και ζαρωμένα, οι λοβοί των αυτιών γυρισμένοι προς τα πίσω, το δέρμα του μετώπου σκληρό, τεντωμένο και κατάξερο, το δέρμα όλου του προσώπου κίτρινο ή μαύρο ή ωχρό ή μολυβένιο.

Πρέπει να ξέρουμε ότι από το ένα μέρος οι χαρές, οι απολαύσεις, τα γέλια και τα παιχνίδια κι από την άλλη πλευρά οι λύπες οι πόνοι, οι δυσαρέσκειες και τα κλάματα προέρχονται μόνο από εδώ (από τον εγκέφαλο). Χάρη σ’ αυτόν κυρίως σκεφτόμαστε, καταλαβαίνουμε, βλέπουμε, ακούμε, αναγνωρίζουμε το άσχημο και το ωραίο, το κακό και το καλό, το ευχάριστο και το δυσάρεστο».

Η φύση του καθενός δεν είναι έμφυτη: είναι ο καρπός των συνθηκών της ζωής. «Τα των Μακροκέφαλων, έχουν μια ιστορική αρχή: αυτός ο λαός είχε τη συνήθεια να αλλάζει με τεχνικές το σχήμα του κεφαλιού των παιδιών και αυτή η επίκτητη ιδιότητα έγινε σιγά - σιγά κληρονομική». «Υπάρχει μεγάλη διαφορά από τον ένα μήνα στον άλλο όσον αφορά το κρύο και τη ζέστη και ο οργανισμός της γυναίκας είναι ευαίσθητος, γιατί είναι πιο υγρός από αυτόν του άνδρα». « Ο ιατρός πρέπει να φοβάται τις απότομες μεταβολές του περιβάλλοντος και να ελπίζει τουλάχιστον η χρονιά να είναι κανονική και ισορροπημένη, ώστε οι οργανισμοί να μπορούν να προσαρμοστούν ήρεμα στην αλλαγή των εποχών.

Τα ηλιοστάσια είναι οι πιο επικίνδυνες περίοδοι του χρόνου».

Ο σκοπός της πραγματείας ΄ Περί αέρων, υδάτων τόπων ΄ είναι η αναγνώριση του ατόμου ως προϊόν του περιβάλλοντος και της αντίστασης του σε αυτό το περιβάλλον, ως θέση και αντίθεση. Η πραγματεία «Περί τόπων των κατά άνθρωπο» αρχίζει με τον παρακάτω προσδιορισμό της αρχής της αιτίας των ασθενειών, που εκφράζει την αρχή του όλου.

Το όλον είναι η αιτία των ασθενειών. «Κατά τη γνώμη μου τίποτα μέσα στο σώμα δεν αποτελεί την αιτία, αλλά όλα είναι εξίσου η αρχή και το τέλος, πράγματι, αφού σχεδιαστεί ένας κύκλος, η αρχή δεν μπορεί να βρεθεί. Κατά τον ίδιο τρόπο η αιτία των νόσων βρίσκεται σε όλο το σώμα».

Η ιατρική δεν κάνει πάντα το ίδιο πράγμα.

Πολλές φορές ενεργεί και με αντιθετικό τρόπο στο ίδιο άτομο και τα ίδια τα πράγματα εναντιώνονται στον εαυτό τους: «Τα καθαρτικά δεν προξενούν πάντα την κάθαρση της κοιλιάς και η δράση τους είναι διπλή, πολύ περισσότερο όταν τα καθαρτικά δεν ενεργούν ως αντίθετα των στυπτικών...». Δεν είναι δυνατό να μάθει κάποιος γρήγορα ιατρική, γιατί είναι αδύνατο να αναπτυχθεί μια σταθερή θεωρία καθ όλη τη διάρκεια της άσκησής της.

Όπως στον περίφημο πρώτο Αφορισμό: «ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρά, ο δε καιρός οξύς». Η ιατρική γνώση είναι το προϊόν της αποκτημένης πείρας στη διάρκεια των χρόνων της άσκησης, και ποτέ δεν τελειοποιείται, διότι ο ιατρός έχει να κάνει με την μοναδικότητα των ιστορικών των ασθενών, και οι περιπτώσεις τους δεν μπορούν να μεταφερθούν σε άλλες περιπτώσεις παρά μόνο με σύνεση.

Η ιατρική δεν φαίνεται να έχει ανακαλυφθεί ολόκληρη από σήμερα. Όποιος κατέχει την ανακτημένη από την μάθηση ικανότητα να ασκήσει σωστά την ιατρική και συγχρόνως γνωρίζει τα κρίσιμα σημεία των καιρών δεν βασίζεται καθόλου στην τύχη. Στην πραγματεία «Περί διαίτης οξέων» αναφέρεται « Κατά τη γνώμη μου πρέπει να δίνεται προσοχή στο σύνολο της τέχνης.

Πράγματι πρέπει να εκτελούμε καλά και σωστά κάθε καλή και ορθή ενέργεια, ό,τι χρειάζεται να γίνει γρήγορα πρέπει να το κάνουμε γρήγορα, ό,τι χρειάζεται να γίνει με ακρίβεια οφείλουμε να το κάνουμε με ακρίβεια, αυτό που πρέπει να θεραπευτεί χωρίς πόνο οφείλουμε να το θεραπεύσουμε με το μικρότερο δυνατό πόνο». Φαίνεται επίσης ότι και η φήμη του ιατρικού σώματος χρησιμεύει ως γνώμονας έτσι ώστε να καθοριστεί το κατάλληλο στην ιατρική.

Η διατήρηση αυτής της φήμης απαιτεί να μπορεί ο ιατρός όχι μόνο να υποδεικνύει την ασθένεια και το φάρμακο, αλλά ακόμη να εξηγεί γιατί ορίζει διαφορετικά τη θεραπεία ανάλογα με τις περιπτώσεις και σε σχέση με την πορεία της αρρώστιας.

Στην πραγματεία «Περί διαίτης» υποστηρίζεται ότι η υγεία δεν υπάρχει. Για να είμαστε πιο ακριβείς, η υγεία είναι μια αξία που την προσεγγίζουμε, χωρίς να τη φτάνουμε.

Η ΙΠΠΟΚΡΑΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Η ανατομία κατέχει μια δευτερεύουσα θέση μέσα στη Συλλογή.

Η φυσιολογία δεν συμπεραίνεται από μια συστηματική ανατομία, αλλά αντιθέτως στη φυσιολογία βρίσκουμε πολύ συχνά επιχειρήματα για την ανατομία που περιβάλλονται από ένα λόγο της φυσιολογίας ή από μια κλινική περιγραφή. Υπάρχει μία σχετικότητα των κανόνων της ιατρικής με τις διαφορετικές ιδιοσυστασίες των ατόμων.

Ο ιπποκρατικός ιατρός δεν γνωρίζει το καθολικό φυσικό πρότυπο για τον Άνθρωπο: κάθε οργανισμός έχει κάτι το μοναδικό. Επίσης υποστηρίζεται η θεωρία της αλληλεγγύης των μερών του σώματος, πράγμα που επιτυγχάνεται με την περιγραφή των κυκλοφοριακών ομάδων, οι οποίες επιτρέπουν στα μέρη να επικοινωνούν.

Ο Ιπποκρατισμός αγνοεί τη διάκριση των συστημάτων ή των οργάνων που συνδυάζουν μια ανατομική οργάνωση με μια ειδική λειτουργία. Η ίδια λέξη, φλέψ, χαρακτηρίζει όλα τα αγγεία: τις αρτηρίες, τις φλέβες, τους ουρητήρες κ.τ.λ. αρτηρίη σημαίνει πολλές φορές την καρωτίδα ή δηλώνει τα αγγεία που αναρτώνται από τα όργανα.

Τα αγγεία μεταφέρουν χωρίς διακρίσεις ότι το οργανικό ρέει: το αίμα, τον ιχώρα, τη χολή, το φλέμα, το νερό, το πνεύμα κ.τ.λ., τα οποία μπορούν εδώ να αναμειχθούν, να αποχωρήσουν από τα αγγεία ή να διεισδύσουν σ’ αυτά, να αλλάξουν σύσταση και ιδιότητες ανάλογα με τις περιστάσεις και την ιδιοσυστασία του ατόμου.

Η καρδιά αρχίζει να αποκτά σημασία μόνο από τον Αριστοτέλη, την όποια ο Αριστοτέλης αποδίδει σε κάποιον Συένεση από την Κύπρο.

Η προέλευση των χυμών που περιέχονται στα αγγεία δεν μπορεί να προσδιοριστεί περισσότερο, τα όργανα δεν τους παράγουν, λειτουργούν ως αποθήκες που χρησιμεύουν στον υπερβολικό εφοδιασμό των χυμών και στη νέα διανομή ή στην αποβολή αυτών.

Όσον αφορά τα όργανα που η πραγματεία «Περί νούσων» αποκαλεί πηγές είναι αυτά που θεωρούνται μεσάζοντες: προμηθεύουν το σώμα, όταν είναι γεμάτα, ενώ όταν αδειάζουν, λαμβάνουν από αυτό. Τα αισθητήρια όργανα έχουν μια λειτουργία όμοια με τη μηχανική επικοινωνία, ανάμεσα όμως στο εξωτερικό και στο εσωτερικό του σώματος.

Ωστόσο τα όργανα δεν περιορίζονται στη δική τους μηχανική λειτουργία, προστίθεται εδώ ένα δίκτυο συγκοινωνιών που συμμετέχει στον προσδιορισμό των οργάνων. Καθένα αποκτά ειδική σχέση μ’ έναν χυμό, για παράδειγμα, σύμφωνα με το σύγγραμμα «Περί νούσων», ο εγκέφαλος με το φλέγμα, το συκώτι με τη χολή, o σπλήνας με το νερό, η καρδιά με το αίμα. Το έργο «Περί ιερής νούσου» παρουσιάζει τον εγκέφαλο ερμηνευτή της νόησης, ενώ το «Περί καρδίης» υποβάλλει την ανατομία αυτού του μυώνα και των αγγείων στην εξέταση της σχέσης της νόησης με την αριστερή κοιλία της καρδιάς.

Γενικά τα αγγεία κατακλύζουν το σώμα, για να θρέψουν τους ιστούς με τη μεσολάβηση του αίματος, το οποίο κατέχει επίσης φυσικές ιδιότητες, ενεργώντας εφάμιλλα με το πνεύμα.

Έτσι ορισμένα κείμενα εικάζουν μια επικοινωνία ανάμεσα στη μήτρα και τους μαστούς, για να εξηγήσουν τη συνακόλουθη με την εγκυμοσύνη άνοδο του γάλακτος. Οι φλέβες προέρχονται πολλές από μία μόνο, και που αρχίζει και που τελειώνει αυτή η μοναδική φλέβα δεν γνωρίζω, γιατί σ’ έναν άρτιο κύκλο η αρχή δεν μπορεί να βρεθεί. Όλες οι φλέβες επικοινωνούν και ρέουν η μία μέσα στην άλλη. Έτσι η κυκλική κίνηση όπου όλα συνδέονται μεταξύ τους συμμετέχει στον Ιπποκρατισμό.

Επομένως, κατά μία έννοια, όλα κυκλοφορούν μέσα στο σώμα: τίποτα εδώ δεν είναι χωρισμένο ή ανεξάρτητο. Πραγματικά, αυτό το παράδειγμα δεν επιτρέπει τη διάκριση του αγγειακού συστήματος, έτσι, συνεχίζεται η υπόθεση ότι η καρδιά κατέχει μια αναπνευστική λειτουργία, ρέοντας σ’ αυτήν ο αέρας από την τραχεία αρτηρία. Το ουσιώδες της Ιπποκρατικής Φυσιολογίας έγκειται στη θεωρία των χυμών.

Στη πραγματεία «Περί φύσεως ανθρώπου» διακρίνει στον άνθρωπο το αίμα, το φλέγμα, την ξανθή χολή και τη μέλαινα χολή. Σ’ αυτούς τους τέσσερις χυμούς αντιστοιχούν οι ιδιότητες (θερμό, ψυχρό, ξηρό, υγρό), τα στοιχεία (φωτιά, γη, αέρας, νερό) και οι εποχές. Αυτός ο χωρισμός στα τέσσερα δεν αποτελεί τον κανόνα μέσα στη Συλλογή. Η μαύρη χολή καταρχήν θεωρείται μια παραλλαγή ή μια παθολογική κατάσταση της χολής. Το νερό, το πνεύμα, το ιχώρ διεκδικούν εξίσου μια θέση στη διάταξη των χυμών.

Ομοίως το γλοιώδες, το λιπαρό, το γλυκό, το πικρό, το στυφό προστίθενται στις τέσσερις ιδιότητες που αναφέρθηκαν. Τέλος οι χυμοί, ακόμα και οι αντίθετοι, αναμειγνύονται στον άνθρωπο, όπως τα στοιχεία και οι ιδιότητες στον άνθρωπο, όπως τα στοιχεία και οι ιδιότητες στον κόσμο. Η θεωρία των χυμών προκύπτει από το όλον προς τα μέρη. Το σύνολο του ατόμου κατανοείται ως μια ενότητα Η διπολικότητα που υπάρχει στο περιβάλλον συναντιέται και στον Ιπποκρατισμό.

Έτσι κάθε οντότητα μετέχει μετά των αντιθέτων και αυτό ισχύει από τη σύλληψη, την ένωση του ανδρικού σπέρματος με το γυναικείο.

Οι χυμοί συμβάλλουν στην οργάνωση αυτής της δυναμικής με το βασικό ζεύγος απόδοσης των μεταβολών που είναι η χολή και το φλέγμα. Η χολή είναι θερμή ξηρή, χρωματισμένη, και όταν υπερισχύει αποξηραίνει και αδυνατίζει. Το φλέγμα είναι ψυχρό, υγρό, άσπρο, και η υπερβολή του προκαλεί παχυσαρκία. Το φλέγμα και η χολή είναι δύο έσχατοι πόλοι μιας συνεχούς κλίμακας για την οποία το σωστό μέτρο είναι η υγεία.

Η Ιπποκρατική έννοια της υγείας δηλώνει την υποκείμενη ιδέα της ατομικότητας, το να έχει κανείς καλή υγεία σημαίνει πως αρχίζει ξανά να είναι ο εαυτός του. Το άτομο απαλλάσσει την υπόστασή του από ότι του είναι ξένο, αρκεί να μπορεί να υπερνικήσει την αλλοίωση αυτού που πρέπει να αφομοιώσει και αυτού που πρέπει να προσαρμοστεί.

Η κατάσταση της υγείας προκύπτει από μια διπλή διαλεκτική συμβιβασμού και προσαρμογής του ατόμου και του περιβάλλοντος του οποίου αποτελεί μέρος.

Ως κατάσταση σώματος η υγεία χαρακτηρίζεται από την αρμονική ανάμειξη των χυμών, όπως τα ταραγμένα νερά από τους ποταμούς που αναφέρει η πραγματεία περί αέρων υδάτων τόπων, άρα ο οργανισμός πρέπει να υπερνικήσει τις ιδιότητες των αντιθέτων δυνάμεων που το διέπουν όπως τη χολή και το φλέγμα , για να μπορέσει να είναι υγιής.

Ένας υγιής άνθρωπος δεν είναι λοιπόν ένα σύνολο χυμών και εύρωστων μερών αλλά μια ολότητα ευμετάβλητη στο αριθμό των στοιχείων της. Υπάρχουν τόσες μορφές υγείας όσα άτομα και όσες περιστάσεις. Συνεπώς πολλές κράσεις είναι πιθανές και κατά τις οποίες ο ένας ή ο άλλος χυμός κυριαρχεί στην ανάμειξη. Αυτές οι κράσεις προσδιορίζουν τις ιδιοσυστασίες., που δεν προκαθορίζονται αλλά εξαρτώνται από την οντογένεση, κατά την ενδομήτρια ζωή, καθώς και από το ιατρικό ιστορικό του ατόμου. Κάθε υγιές άτομο χαρακτηρίζεται σε κάθε στιγμή της ζωής του από την ιδιοσυγκρασία του ανάλογα με τον τρόπο που πραγματοποιείται η συμφωνία των χυμών.

Η αρμονία του σώματος προϋποθέτει την αρμονία του ατόμου και του περιβάλλοντός του.

Η κράση των χυμών επαναλαμβάνεται απεριόριστα και απειλείται από την εισαγωγή των τροφών και από την εξάντληση κατά την διάρκεια της ζωής. Επομένως η ισορροπία της ανάλογης ζωής υπαγορεύει την ανάλογη εσωτερική αρμονία..

Όμως το ίδιο το εξωτερικό περιβάλλον είναι ευμετάβλητο, καθώς υφίσταται κυρίως τις εποχικές αλλαγές του κλίματος, άρα η υγεία δεν είναι μια κατάσταση αλλά μία δυναμική κίνηση του οργανισμού που προσαρμόζεται στις εξελίξεις του περιβάλλοντος του. Οι συνθήκες του περιβάλλοντος οργανώνονται με τρόπο ανάλογο με αυτές του σώματος.

Στη γνώση της ιδιοσυγκρασίας αντιστοιχεί εκείνη της κατάστασης των συνθηκών ενός έτους και ενός τόπου, που προσδιορίζουν την κράση των εποχών, τη συμφωνία των μετεωρολογικών φαινομένων και των αποτελεσμάτων τους επάνω στους ανθρώπους.

Έτσι η υγεία εξαρτάται από την κατάσταση του περιβάλλοντα χώρου και από την ιδιοσυγκρασία του ατόμου. Στον Ιπποκρατισμό η υγεία ορίζεται με δυο άξονες : είναι περισσότερο ή λιγότερο κακή και είναι περισσότερο ή λιγότερο εύθραυστη που προσδιορίζει την ικανότητα του ατόμου να υπομένει την αλλοίωση και την διαφορά του περιβάλλοντος.

Αυτοί οι δυο άξονες δεν είναι ανεξάρτητοι, ενώ οι έσχατες καταστάσεις υγείας είναι πρόσκαιρες καταστάσεις. Η υγεία αποτελεί μια ισορροπία περισσότερο ή λιγότερο ασταθή και προσωρινή που επιβάλλεται συνεχώς να εξελίσσεται για να συμφωνεί η κράση των χυμών με το μεταβλητό κοσμικό σύνολο που εκείνη εκφράζει. Αντίθετα η αρρώστια αποκαλύπτει μια καταρχήν κοσμική ασυμφωνία ανάμεσα στο άτομο και το περιβάλλον του και καταλήγει εσωτερική στον ασθενή οργανισμό.

Η αιτία της νόσου έγκειται σε κάποια ξαφνική αλλαγή του περιβάλλοντος του ατόμου ή της ανάλογης ζωής του. Η ανωμαλία του περιβάλλοντος εκφράζεται μέσα στα στοιχεία όπως στο νερό και στον αέρα που τότε γίνονται νοσηρά. Ο ανθρώπινος οργανισμός είναι ικανός να εγκλιματίζεται αρκεί οι μεταβολές να είναι σταδιακές. Όταν είναι αιφνίδιες ο οργανισμός δεν έχει το χρόνο να εξοικειωθεί με το κλίμα και αφαιρεί το πλεόνασμα του χυμού ή το αφομοιώνει σε ανεπαρκή σημεία.

Η νόσος λοιπόν αρχίζει από μία έλλειψη συγχρονισμού μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντος του. Είναι τότε που η ενότητα του σώματος κινδυνεύει και ο άνθρωπος νοσεί. Η προσαρμογή στο περιβάλλον είναι μια κανονική εξέλιξη που γίνεται παθολογική όταν πραγματοποιείται πέραν του κρίσιμου σημείου της. Όλες οι αρρώστιες έχουν την ίδια αρχή που αφορά τη σχέση του συνόλου του σώματος και του σύμπαντος. Τέλος οι ιπποκρατικές παθήσεις δεν αποδίδονται στη δυσλειτουργία ενός οργάνου.

Οι βλάβες των οργάνων είναι το αποτέλεσμα και η έμμεση αιτία αλλά όχι η πρωταρχική αιτία των νοσημάτων. Η διαφορά των νόσων δεν αφορά την έναρξη αλλά την εντόπιση. Ως θεμελιώδης στιγμή των νοσημάτων είναι η κρίση που προσδιορίζει μια διακλάδωση στη πιθανή ροή της αρρώστιας, που κατευθύνεται σε κάποια μοιραία έκβαση ή θεραπεία, έτσι η κρίση είναι η στιγμή όπου η ασθένεια κρίνεται , ενώ η τοπική διάσταση της είναι το ότι οι νοσηροί χυμοί απομακρύνονται ελεύθερα από όλο το σώμα για να μεταβούν σε ένα ιδιαίτερο μέρος.

Οι πλεονάζοντες χυμοί μπορούν να μεταβούν σε άλλα , νέα μέρη του σώματος και μερικές φορές μακριά από την αρχική εστία και έτσι να προκαλέσουν μια μετάσταση που αποτελεί μια αληθινή μεταμόρφωση της αρρώστιας σε μια άλλη .

Η τελική απαλλαγή είναι η απομάκρυνση του «κακού» με ρινόρροια, επίσταξη, ωτόρροια, δάκρυα, αποφλεγμάτωση, φτάρνισμα, εμετό, ούρηση, κένωση, πυόρροια. Η πρόγνωση προϋποθέτει την ανάγνωση των συμπτωμάτων. Τα συμπτώματα αναλύονται σε μία σχέση αιτίου και αιτιατού, και συγκεχυμένα καθορίζουν και καθορίζονται.

Η Ιπποκρατική Σημειολογία αφορά κυρίως τα χαρακτηριστικά των πέντε αισθήσεων και όπου οι πέντε αισθήσεις του ιατρού ενεργοποιούνται. Πάντως μερικά κείμενα φαίνονται να αποκαθιστούν μια τάξη ανάμεσα στις παθήσεις «Αναζητούμε αυτό που μπορούμε να δούμε, να αγγίξουμε να ακούσουμε, να αντιληφθούμε, βλέποντας, αγγίζοντας, ακούγοντας, μυρίζοντας, δοκιμάζοντας τη γεύση και εφαρμόζοντας τη λογική» (κατ΄ ιητρείον, Ι). Μερικές φορές τα συμπτώματα πρέπει να προκληθούν από τον ίδιο τον ιατρό στις περιπτώσεις των παθήσεων που φαινομενικά δεν εκδηλώνονται.

Η Ιπποκρατική Σημειολογία είναι σφαιρική και διαφορική. Κανένα απομονωμένο σύμπτωμα δεν είναι παθογνωμονικό. Για να γίνει έκδηλο επιβάλλεται να συσχετιστεί κατά αρμονικό τρόπο με τη γενική συμπεριφορά του νοσούντα και με το σύνολο των άλλων συμπτωμάτων με τα οποία πρέπει να συνθέσει ένα σύνδρομο (επιδημίες 4) και κατά διαχρονικό τρόπο με το ιστορικό του αρρώστου πριν και κατά την διάρκεια της ασθένειάς του, καθώς και με το ιστορικό του περιβάλλοντός του και της ανάλογης ζωής του.

Συνεπώς ένα σύμπτωμα είναι ενδεικτικό μόνο αν εκφράζει κάποια δυσαρμονία ή δυσχρονία και απειλεί το οργανικό σύνολο.

Γι αυτό ο Ιπποκράτης εξετάζει ολόκληρο το σώμα.

Η διαχρονική προοπτική απαιτεί πάνω απ’ όλα να παρακολουθεί ο ιατρός τον ασθενή του, μένοντας καθημερινά στο προσκεφάλι του για να βλέπει τις αλλαγές και τις ασυνήθιστες μορφές που από μόνες του δεν είναι εμφανείς. Πρέπει να ανακαλύψει το ιστορικό της νόσου και καθώς δεν υπάρχει πρότυπο να συγκρίνει τον πάσχοντα με την κατάστασή του πριν από την αρρώστια λέγοντας: «Στην περίπτωση που δεν θα μπορέστε να διακρίνετε αν το οστό αλλοιώθηκε ή όχι , πρέπει να ρωτήσετε τον νοσούντα».

Κατά την παρακολούθηση των νοσούντων σημαντικό ρόλο έπαιζαν οι αριθμολογίες που όριζαν τις κρίσιμες ημέρες, υπολογίζοντας την πορεία της νόσου από την έναρξη των νοσημάτων.

Οι θεωρίες για τις κρίσιμες ημέρες παντού παρούσες, αλλά συχνά διαφορετικές , έδιναν βάρος ανάλογα με τις πραγματείες και τις παθήσεις στις άρτιες ή μονές ημέρες, τις πολλαπλάσιες του 4 ή του 7, προσδίδουν αναμφίβολα μια μαγική ή θρησκευτική προέλευση που δύσκολα μπορεί να προσδιοριστεί, όπως φαίνεται στις πραγματείες «Περί οκταμήνου», «περί επταμήνου», « περί σαρκών», « περί εβδομάδων» που υποστηρίζουν τις θεωρίες που αναφέρονται στον τον αριθμό 7 και τις συνδέουν με κοσμολογικές ερμηνείες.

Η ιατρική διάγνωση απαιτεί σύνεση και ευφυΐα και δεν μπορεί να περιοριστεί στην εφαρμογή συγκεκριμένων κανόνων . Ο Ιπποκράτης υποστηρίζει σύμφωνα με την αρχή του όλου ότι «πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μέσα στη πρόγνωση το ποιον αυτού που συνιστά την αγωγή». (Επιδημίες Ι) Η εμπιστοσύνη των νοσούντων προς τον ιατρό είναι στην πραγματικότητα ένας ουσιαστικός παράγοντας της επιτυχίας , ενώ όταν δεν υπάρχει, ο ιατρός επιβάλλεται να αποκτήσει την εμπιστοσύνη του νοσούντα , αλλά όταν τα όρια της ιατρικής τέχνης ξεπερνιούνται, να μη χάσει και την εμπιστοσύνη του κοινού, που αποτελείται από ενδεχόμενους μελλοντικούς νοσούντες.

Επιπλέον η ιατρική συντεχνία είναι αλληλέγγυα : Το κύρος της εξαρτάται από τη φήμη του καθενός από τα μέλη της. Η Θεραπευτική υπακούει σχηματικά σε δυο θεμελιώδεις αρχές Τον σκοπό όπου πρόκειται για την αποκατάσταση της ενότητας του οργανικού συνόλου και την αρχή της κατάλληλης περίστασης. Ο σκοπός επιτυγχάνεται σε δύο επίπεδα αυτό της λειτουργίας των χυμών δηλαδή της έλξης της απώθησης της ακινητοποίησής του ή της έκκρισής του χυμού, ώστε να επικρατήσει μια νέα αρμονία μέσα στο σώμα και αυτό των αιτιών της παθολογίας .

Σύμφωνα με την αρχή του όλου η θεραπευτική εξετάζει τις σχέσεις που ο οργανισμός διατηρεί με το περιβάλλον του. Επιβάλλει μερικές φορές μια αλλαγή τόπου ή περιμένει από μια μεταβολή εποχής τη λύση της ασθένειας, γιατί η αρμονία ανάμεσα στο σώμα και το περιβάλλον του μπορεί αδιακρίτως να αποκατασταθεί με μια μετατροπή του ενός ή του άλλου. Οι θεραπευτικές εντολές ορίζουν ένα τρόπο ζωής που συμβάλλει στην αποκατάσταση μιας εσωτερικής ισορροπίας αλλάζοντας τις συνεισφορές και τις αναλώσεις ανάμεσα στον οργανισμό και τον έξω κόσμο.

Οι Ιπποκρατικές Συνταγές έχουν μια αποπλανητική πολυπλοκότητα.

Το χορηγούμενο φάρμακο παρεμβαίνει σε μια πλήρη αιτιολογική σειρά «όλα επιδρούν σε όλα» και επομένως κυκλική, τα αποτελέσματα επενεργούν στις αιτίες με τρόπο που ανάλογα με την στιγμή το μέρος και την ποσότητα μπορεί να προκαλέσει συνέπειες ή αντίθετες αντιδράσεις. Ένας απεριόριστος αριθμός άλλων παραγόντων που επηρεάζουν τα κρίσιμα σημεία είναι οι εποχές οι τόποι οι τρόποι ζωής οι ηλικίες τα γενετικά χαρακτηριστικά που ανάλογα με τις εξελίξεις τους μεταβάλλουν και αντιστρέφουν τις συνταγές. «Εγκαταλείψτε κάθε φορά μια μέθοδο που δεν οδηγεί στη θεραπεία και αν είναι μάλλον χειρότερη παρά καλύτερη προχωρείτε στην αντίθετη θεραπεία».

Η αντιστροφή των μεθόδων εξηγείται θεωρητικά από την αιτιατή κυκλικότητα και η ενδεχόμενη απόπειρα από τη δυσκολία να προσδιοριστεί εκ των προτέρων το κρίσιμο σημείο από όπου οι αιτίες και τα αποτελέσματα αντιστρέφονται.. Η αιτιατή κυκλικότητα δεν οδηγεί μόνο στην αντιστροφή των αιτιών ανάλογα με την περίσταση για να επιφέρει μια συνέπεια , μπορεί να οδηγήσει στην κατάλληλη επιλογή , μέσα στον αιτιατό κύκλο , του σημείου εφαρμογής της θεραπείας.

Η κατάλληλη περίσταση μιας θεραπείας εξαρτάται εξίσου από τις κανονικότητες και τις συνήθειες του αρρώστου που προσδιορίζουν την ιδιοσυγκρασία του. Η αιτία των νόσων είναι πάντα μια έλλειψη προσαρμογής η οποία επιφέρει κάποια εσωτερική ασυμφωνία , και ο ιατρός οφείλει να εμποδίσει να ενταθεί αποφεύγοντας τις απότομες αλλαγές. Η διατήρηση της φήμης του ιατρού κανονίζει εξίσου τη στάση του ως προς τις οδυνηρές θεραπείες για τον πάσχοντα όπως το μαρτυρεί μια κριτική μιας μεθόδου αφαίμαξης : « Ένας τέτοιος τρόπος επιφέρει δύο μειονεκτήματα , δηλαδή πόνο στον χειρουργημένο και μεγάλη δυσφήμιση στο χειρουργό»( περί ιητρού,8) Η Ιπποκρατική Φαρμακοποιϊα είναι πλούσια.

Τα φάρμακα χρησιμοποιούνται με τη μορφή ποτού αφεψήματος έκχυσης εγχύματος, αρωματικής αλοιφής, καταπλάσματος, πεσσού ρινικού παρασκευάσματος, κλύσματος, υπόθετου. Μεταξύ των συστατικών ορισμένα είναι ζωικά ή ορυκτά αλλά η πλειονότητα είναι φυτική. Μερικά είναι και ξένης προέλευσης από Αίγυπτο, Αιθιοπία, Λιβύη, Ινδία και μαρτυρούν τις εμπορικές και πολιτιστικές συναλλαγές με μακρινές χώρες. Για την απόκτηση και μετάδοση της γνώσης η Ιπποκρατική Συλλογή δεν αποτελεί ένα στερεότυπο σύστημα θεωριών ούτε επίσης μια συλλογή γνώσεων που διανέμεται από μια επιστημονική ενότητα και βελτιώνεται με τη συσσώρευση γνώσεων.

Είναι η μαρτυρία ζωντανών ερευνών, μιας διαμάχης ανάμεσα στους ιατρούς και της παρουσίασης των αποτελεσμάτων ενώπιον του κοινού, της νέας ιατρικής τέχνης , και αποδεικνύει την ίδια υπόστασή της. Πολλές πραγματείες απευθύνονται στην ιατρική συντεχνία , προβάλλοντας μια αντανάκλαση πάνω στα θεμέλια της τέχνης (περί αρχαίας ιητρικής) ή προσεγγίζοντας ένα ειδικό αντικείμενο (περί ιερής νούσου), μερικές μοιάζουν να απευθύνονται στους μαθητευόμενους (περί νουσών Ι) ή να χρησιμεύουν ως συμβουλευτικά εγχειρίδια για την καθιέρωση προγνώσεων και θεραπευτικών (περί νουσών ΙΙ).

Η Συλλογή μας παρέδωσε πραγματείες που αποτείνονται σε όσους επιθυμούν ιδιαιτέρως να διαφυλάξουν την υγεία (περί διαίτης υγιεινής , περί παθών ) και επιδεικτικούς λόγους που εκφωνούνται δημοσίως και εγκωμιάζουν την ιατρική(περί φυσών, περί τέχνης).

Τα κείμενα δεν ήταν η κύρια πηγή της ιατρικής γνώσης, που μεταδιδόταν ουσιαστικά από το δάσκαλο στο μαθητή με την προφορική διδασκαλία και χωρίς αμφιβολία με την κοινή εξάσκηση. Η μαρτυρία του έργου Πρωταγόρας του Πλάτωνα αφήνει να σκεφτούμε ότι η διδασκαλία (με ανταμοιβή) θεωρούνταν φυσικά σημαντική δραστηριότητα του ιατρού.

Αυτό έγινε κατανοητό με τη βοήθεια των ιατρικών αντιλήψεων, καθώς η εκπαίδευση ήταν ανάλογη με τη θεραπεία, όπως το δείχνει ο Νόμος που προσδιορίζει τις συνθήκες μιας σωστής μαθητείας μέσα από μια βιολογική αναλογία με την καλλιέργεια των φυτών και υποστηρίζει ότι «όλα είναι μάταια, όταν θέλουμε να υπερβούμε τις δυνάμεις μας», απόφθεγμα που συνήθως εφαρμόζεται στην ίαση των ασθενειών.

Τα εφόδια του μαθητευόμενου που γίνεται ιατρός συμπληρώνονται ή αλλάζουν με την εμπειρία και τον αγώνα. Η προσοχή που δίδεται στα ιατρικά σφάλματα, η συνέχεια των ασθενειών για πολύ καιρό μετά τη θεραπεία, η ανατομία των νεκρών ζώων και ίσως, περιστασιακά, των ανθρωπίνων πτωμάτων και μάλιστα η αυτοψία, που αποδεικνύεται από τις «Επιδημίες Τ26» και αποκαλύπτουν την κριτική ικανότητα των ιατρών ως προς τις θεωρίες την οποία μαρτυρεί σαφώς ο συγγραφέας στο έργο «Περί διαίτης».

Το να γίνει κανείς ιατρός δεν σημαίνει μόνο να γίνει ικανός να θεραπεύει και να εκπαιδεύει, αλλά εξίσου να ασκεί πολεμική, δηλαδή να συμμετέχει στο επαγωγικό πεδίο που αρμόζει στην ιατρική κοινότητα «αυτός που θέλει στη πράξη της θεραπείας να κάνει σωστές ερωτήσεις, να απαντά στις ερωτήσεις και να προβάλλει λογικές αντιρρήσεις» ( κεφ.1). «πρέπει να σκεφτόμαστε τα κατορθωτά πράγματα να μιλάμε για αυτά και αν είναι ανάγκη να τα κάνουμε, όμως όσα δεν μπορούν να γίνουν να μην τα σκεφτόμαστε να μη μιλούμε για αυτά να μην τα κάνουμε».

Καθώς η μάχη και ο αγώνας εναντίον της νόσου βρίσκονται σε αναλογία, η ιατρική τέχνη επιβάλλει το ένα και το άλλο, σύμφωνα με τα κριτήρια του ορθού «λέμε ή κάνουμε αυτό ταιριάζει» και του κατάλληλου «το λέμε ή το πράττουμε εκ προθέσεως».

Στην πραγματεία «Περί τέχνης» φαίνεται με ποιο τρόπο ο ιατρός μπορεί να προσπαθήσει να πείσει τον αμαθή, καθώς δοκιμάζει να θεραπεύσει τον άρρωστο. Η μετάδοση της γνώσης όπως η πρόγνωση και θεραπευτική υποτάσσονται σε ηθικούς κανόνες που συγχέονται με τους ιατρικούς νόμους.

Ο όρκος θεωρώντας τον ιατρό θετό γιό των διδασκάλων του προσδιορίζει την ιατρική κοινότητα με την έννοια του γένους, πράγμα που είναι αλληλέγγυο τόσο στη δόξα και όσο και στη δυσφήμηση.

Έτσι οχυρώνει το περιφραγμένο πεδίο του λόγου και των διδακτικών μεθόδων που λειτουργούν στο εσωτερικό της ιατρικής κοινότητας και διαφέρουν από του εξωτερικούς λόγους και από τη μέθοδο θεραπείας που απευθύνονται στο κοινό.

Αυτό το τεχνητό όριο ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό της κοινότητας καθιστά την ίδια τη κοινότητα ένα αλληλέγγυο σώμα που μελετά με ανάλογο τρόπο το ανθρώπινο σώμα. Επίσης αναφέρεται και στην αποβολή από την κοινότητα των αγυρτών ιατρών που με τολμηρές μεθόδους βάζουν σε κίνδυνο την υπόληψη ολόκληρου του επαγγέλματος (Περί διαίτης οξών) με τον ίδιο τρόπο που το ανθρώπινο σώμα πρέπει να απαλλάσσεται από τους νοσογόνους χυμούς για να διατηρήσει την ακεραιότητα του.

Ο όρκος είναι ένα προληπτικός λόγος που παραβάλλει τον κάτοχο του τίτλου μέσα σε ένα είδος κράσης της ιατρικής συντεχνίας. Βρίσκουμε επίσης μέσα στη Συλλογή θεραπευτικούς λόγους που επιχειρούν να αποπέμψουν τους λιπόψυχους ιατρούς, χαρακτηρίζοντάς τους ιατρούς στο όνομα και όχι στην πράξη, ώστε η ασυνέπεια τους να μην προσβάλλει την υπόληψη της κοινότητας των ιατρών.

ΙΠΠΟΚΡΑΤΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ

Η σύγχρονη λογική διέπεται από τρείς λογικές αρχές που αλληλο-υπονοούνται: την αρχή της μη αντίθεσης, την αρχή της ταυτότητας και την αρχή του αποκλειόμενου τρίτου.

Ο Ιπποκρατισμός παραβαίνει κάθε μια από αυτές τις τρείς αρχές. Αρνείται τη μη αντίθεση όπως αποδεικνύει το έργο περί διαίτης που αποδέχεται ότι «όλα είναι και δεν είναι τα ίδια». Αγνοεί την ταυτότητα κάποιας κατάστασης με τον εαυτό της, όπως μαρτυρεί η θεωρία των μεταστάσεων και όπως επιβεβαιώνει η πραγματεία «Περί τόπων των κατά άνθρωπο»: «τα ίδια πράγματα είναι αντίθετα με τον εαυτό τους». Τέλος, δεν αντιλαμβάνεται την αντίφαση ανάμεσα σε δύο κρίσεις, καθώς εναλλάσσονται, εκτός από τη θέση και την άρνησή της, μία 3η δυνατότητα μένει ανοιχτή: η σύγχρονη τοποθέτηση των δύο αντιθέτων, όπως φαίνεται στο γνωστό αφορισμό ο οποίος, αφού έχουν ληφθεί μέτρα κατά του βλαβερού χαρακτήρα των ασυνήθιστων πραγμάτων, προσθέτει «αλλά πρέπει επίσης να συνηθίσουμε τα ασυνήθη πράγματα».

Η σύγχρονη επιστήμη διέπεται επιπλέον από δύο επιστημονικές αρχές: την αρχή της επαγωγής και την αρχή της υπαλληλίας.

Η πρώτη θεμελιώνει την επιστημονική έρευνα, επιτρέποντας την μετάβαση από ένα ορισμένο σύνολο μοναδικών εμπειριών στην καθιέρωση ενός καθολικού και αναγκαίου νόμου.

Η δεύτερη εδραιώνει την εφαρμογή των επιστημονικών θεωρημάτων. Η Ιπποκρατική Λογική πιθανολογεί και είναι πρόσκαιρη.

Η αξία της αλήθειας μιας κρίσης φαίνεται συνεχώς να αλλάζει από πιο απίθανη σε πιο πιθανή, ανάλογα με τη στιγμή. Συνεπώς μια επιβεβαίωση είναι το συμπέρασμα ενός συλλογισμού απεριόριστού μάκρους, όπως δείχνουν οι ατέλειωτες απαριθμήσεις των καθοριστικών στοιχείων μιας πρόγνωσης (επιδημίες Ι) ή των συνθηκών για την υγεία ενός ατόμου (περί διαίτης).

Αυτό το άπειρο είναι μια άβυσσος διότι κάθε όρος χρειάζεται μία απέραντη επαλήθευση, εμποδίζοντας τις προϋποθέσεις του καθολικού και του αναγκαίου. Γι’ αυτό ένα συμπέρασμα περιέχει και αντίθετα στοιχεία και επομένως πολλές φορές είναι ικανό να αντιστρέφεται με το χρόνο.

Οι μόνες ανάγκες που αναγνωρίζει ο Ιπποκρατισμός αφορούν τον προσδιορισμό κάθε διαβεβαίωσης με έναν άπειρο αριθμό όρων και την αντιστροφή των πιθανοτήτων, που δεν οφείλεται στην τύχη, αλλά σέβεται τον κανόνα του κρίσιμου σημείου.

Το κρίσιμο σημείο είναι η αρχή που αντιστρέφει το πόρισμα ενός συλλογισμού. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο ιατρός δεν μπορεί να καταφύγει στην επαγωγή και την υπαλληλία που θα μπορούσαν να εικάσουν το καθολικό και το ιδιαίτερο. Η επαγωγή και υπαλληλία αναπληρώνονται με την αναλογία και την μεταφορά. Αυτές επιτρέπουν να προσεγγίζουμε τις συγκρίσιμες μοναδικότητες να ανάγουμε τις μοναδικότητες σε γενικότητες και να αποκαταστήσουμε τις αντιστοιχίες ανάμεσα σε γενικότητες.

Έτσι ο Ιπποκράτης συγκρίνει τις εξελίξεις των νόσων σε διαφορετικούς πάσχοντες, αλλά επίσης παραβάλλει αυτές τις εξελίξεις με τη μεταβολή των ατμοσφαιρικών συνθηκών, την ποιότητας των νερών κ.τ.λ. Οι κρίσεις είναι περισσότερο προσωρινά σχήματα που αφορούν τον ορισμό των κρίσιμών ημερών ή των ενδεχόμενων εξελίξεων μιάς νόσου που ο ιατρός μπορεί να συγκρίνει με μοναδικές περιπτώσεις .

Τέλος ο ιατρός εδραιώνει αναλογίες ή χρησιμοποιεί μεταφορές ανάμεσα στα φυτά, τα ζώα και του ανθρώπους «ο όμοιος χυμός έλκει τον όμοιο του και τον διανέμει στο σώμα, όπως στα φυτά όπου ο όμοιος χυμός έλκει τον όμοιο του από τη γη». Οι μεταφορές των όλων προς όλα που θα απαγορευτούν από τον Αριστοτέλη είναι εδώ δυνατές, γιατί κανένα όριο δεν χωρίζει τα γένη που υπακούουν όλα στον ίδιο νόμο, γιατί σύμφωνα με την αρχή του όλου τα πάντα εξαρτώνται από τα πάντα.

Η ασυμφωνία είναι σχετική στον Ιπποκράτη: δύο αντίθετες αντιλήψεις μπορούν να προκαλέσουν μια πολεμική χωρίς να βγουν από το κοινό επαγωγικό πεδίο εφόσον δεν έχει ξεπεραστεί το κρίσιμο σημείο. ΙΠΠΟΚΡΑΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ Ο Ιπποκράτης δεν χωρίζει τη φύση σε βασίλεια ορυκτών, φυτών, ζώων και δεν αποδίδει καμία ειδική σημασία στην ανθρώπινη βιολογία καθώς η ζωή δεν υποτάσσεται σε γενικούς νόμους.

Αυτή η φυσική είναι πολύ διαφορετική από τη σύγχρονή Φυσική, που είναι θεμελιωμένη από τον Γαλιλαίο πάνω στην αφαίρεση, μια μέθοδο που επιτρέπει τη σύνθεση ενός επιστημονικού φαινομένου, εξετάζοντας μόνο μερικές κατάλληλες παραμέτρους (για παράδειγμα το πότε και το που στην πτώση των σωμάτων), έτσι ώστε να μπορέσουμε να συνδέσουμε αυτές τις αφαιρούμενες παραμέτρους με μια μαθηματική έκφραση με καθολική ισχύ, καθιστώντας δυνατές τις αρχές της επαγωγής και της υπαλληλίας.

Ο Ιπποκράτης αγνοεί την αφαίρεση, όμως ο Ιπποκρατισμός είναι αιτιοκρατικός. Αυτή η αιτιοκρατία δεν εκφράζεται με όρους μεμονωμένης αιτιολογίας (ίδια αιτία, ίδιο αποτέλεσμα), γιατί αυτό που ο Ιπποκράτης ορίζει αιτία είναι το συγκεκριμένο σύνολο από το οποίο εξαρτάται το εξεταζόμενο μέρος. «Ο νόμος διέπει τα πάντα: το σπέρμα του ανθρώπου προέρχεται από κάθε υγρό που βρίσκεται μέσα στο σώμα». (Περί γονής).

Η αιτιοκρατία συνδέει το μέρος με το σύνολο, έτσι το σπέρμα εκφράζει ολόκληρο το σώμα. Επομένως στο ιπποκρατικό σύμπαν δεν υπάρχουν ανεξάρτητες αιτιώδης σειρές και άρα δεν υπάρχει και το τυχαίο. Υπάρχει αιτιοκρατική αναλογία: το μέρος αναπληρώνει το όλο, η ύλη περιέχει λίγο από όλα τα άλλα.

Συγγενεύει με την αρχή του Αναξαγόρα που διδάσκει ότι τα μόρια έχουν όμοια φύση με εκείνη του συνόλου, άρα όλα βρίσκονται μέσα σε όλα. Έτσι ευρισκόμενα μέσα σε μία απεριόριστη συνάρτηση, τα μέρη του σώματος αλληλοεκφράζονται και υποδηλώνουν ολόκληρο το σώμα, ενώ η ψυχή και το σώμα αλληλοεκφραζόμενα φανερώνουν το σύνολο του ατόμου.

Τα άτομα εκφράζουν τη συλλογική κοινότητα και το φυσικό περιβάλλον, του οποίου η κατάσταση των διαφόρων συστατικών (νερό, αέρας κ.τ.λ.) συσχετίζεται και συνδέεται με τα ουράνια φαινόμενα, έτσι ώστε ολόκληρο το σύμπαν εκδηλώνεται σε κάθε μέρος όσο μικρό και να είναι.

Ο Ιπποκρατισμός αγνοεί εξίσου μια αρχή που κυριάρχησε στη σύγχρονη φυσική από την εποχή Leibiniz την αρχή της συνέχειας. Ο Lebiniz διατυπώνει ως εξής: «η φύση δεν κάνει άλματα». Κατά τον Ιπποκράτη είναι αυτή η ύπαρξη του κρίσιμου σημείου που θα φέρει την εναλλαγή η οποία είναι ικανή να προκαλέσει απεριόριστη αντίδραση.

Επομένως ο ιατρός είναι αντιμέτωπος με μία ρευστή πραγματικότητα που θα εμποδίσει κάθε προσφυγή σε στερεότυπες συνταγές.

Δεν υπάρχει natura medicatrics στον Ιπποκράτη.

Ο ιατρός προσαρμόζεται στη φύση, ακολουθεί την αστάθειά της και την άπειρη ποικιλία της ανταποκρινόμενος στο έργο του με ανάλογη ευκινησία.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΑΡΜΠΗΣ - Χειρουργός Θώρακος

Τα ως άνω γραφόμενα αποτελούν μία περαιτέρω συνοπτική μελέτη προερχόμενη εκ της προσωπικής ενασχόλησής μου με τη Ιατρική και τον Άνθρωπο νοσούντα και μη και της αναλύσεως της μεταφρασμένης μελέτης του «Ο ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ» του Laurent Ayache εκ του «Les Presses Universitaires de France», όπου περιλαμβάνεται και η ανάλογος βιβλιογραφία.

abouthealth